Hırsızlık Suçu ve Nitelikli Halleri

Hırsızlık suçu, başkasına ait bir taşınır malın, sahibinin izni olmaksızın, failin kendisine ya da başkasına yarar sağlamak amacıyla alınmasıyla oluşur. Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 141. ve 147. maddeleri arasında düzenlenen hırsızlık suçunda, failin davranışları malvarlığına karşı ciddi bir ihlal olarak değerlendirilir. Bu yazımızda, hırsızlık suçunun temel ve nitelikli halleri ile şikayet, zamanaşımı ve uzlaştırma süreçlerini 2024 düzenlemeleriyle ele alacağız.

Hırsızlık Suçunun Hukuki Tanımı ve Unsurları

Hırsızlık suçu, malvarlığına karşı işlenen suçlar kategorisinde yer alır ve taşınır mallara yönelik işlenir. Fail, malın zilyetlik hakkını ihlal ederek, malvarlığını azaltır ya da tamamen elinden alır. Bu suçun oluşması için belirli unsurların varlığı gereklidir:

1. Suçun Konusu: Taşınır Mallar

Hırsızlık suçu, sadece taşınır mallara karşı işlenebilir. Taşınmaz mallar, hırsızlık suçunun kapsamına girmez ve bu tür durumlarda farklı suç tipleri (örneğin, dolandırıcılık veya sahtecilik) oluşur. Örnek taşınır mallar şunlardır:

• Araba, bisiklet, telefon, ev eşyaları gibi ekonomik değeri bulunan mallar.
• Tarlada bırakılmış tarım araçları veya inşaat malzemeleri gibi kullanım amacı gereği açıkta bırakılan mallar.

2. Zilyetlik Haklarının İhlali

Hırsızlık suçu, sadece mülkiyet hakkını değil, zilyetlik haklarını da korur. Zilyet, bir malı fiilen kontrol eden kişidir ve bu kişi, malın sahibi olmak zorunda değildir. Örneğin:

• Bir kişinin ödünç aldığı bir aracı, üçüncü bir şahsın çalması hırsızlık suçunu oluşturur.
• Hırsızlık suçu ile fail, malın bulunduğu yerden alınmasıyla zilyedin egemenlik alanını ihlal eder.

3. Malın Egemenlik Alanından Çıkarılması

Malın zilyedin kontrol alanından çıkarılması ve failin üzerinde fiili hakimiyet kurması gerekir. Ancak mal üzerinde tam bir hakimiyet sağlanmadan fail yakalanırsa, suç teşebbüs aşamasında kalır. Kesintisiz takip durumunda suç tamamlanmamış sayılır.

Basit Hırsızlık Suçunun Cezası ve Şartları

TCK’nın 141. maddesinde düzenlenen basit hırsızlık suçunda, failin herhangi bir nitelikli durum olmaksızın işlediği eylemler yer alır. Örneğin, sokakta bırakılmış bir bisikletin çalınması basit hırsızlık suçu kapsamında değerlendirilir.

Cezası ve Örnek Durumlar

Basit hırsızlık suçunun cezası 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezasıdır. Bu kapsamda Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre basit hırsızlık suçu oluşturan durumlar:

• Plajda bırakılan bir çantanın alınması.
• Pazar yerindeki sebze veya meyve tezgahlarından eşya çalınması.
• İnşaat alanında işçilere ait eşyaların çalınması.
  Bu tür durumlarda failin davranışı, nitelikli hırsızlık kapsamına girmediği için ceza basit şekilde uygulanır.

Nitelikli Hırsızlık Suçunun Kapsamı

Nitelikli hırsızlık suçu, failin suç işlemek için daha fazla çaba ve özellik gerektiren durumları içerir. TCK 142. maddesinde düzenlenen bu durumlarda ceza daha ağırdır.

Nitelikli Hırsızlık Hallerine Örnekler

1. Kapalı Alanlardan Eşya Çalma:
   Kilitli bir araçtan ya da bir evden eşya çalmak, nitelikli hırsızlık suçudur.
2. Kamuya Ait Malların Çalınması:
   Devlete veya kamu kuruluşlarına ait malların çalınması, daha ağır bir ceza ile karşılanır.
3. Suçta Teknolojik Araçların Kullanımı:
   Elektronik cihazlarla bir ATM’den para çalma gibi suçlar, teknolojinin kullanıldığı nitelikli hırsızlık örneklerindendir.
4. Özel Becerilerle İşlenen Suçlar:
   Failin, örneğin bir kasayı açmak gibi özel bilgi ve beceri gerektiren durumlarda işlediği suçlar da bu kapsama girer.

Bu hallerde ceza, suça ve mağduriyetin boyutuna bağlı olarak 5 ila 10 yıl arasında değişir.

Hırsızlık Suçunda Şikayet, Zamanaşımı ve Uzlaştırma

Hırsızlık suçunda, basit ya da nitelikli hal fark etmeksizin, suçun resen soruşturulması gereklidir. Şikayet süreleri bulunmamakla birlikte, dava zamanaşımı süreleri dikkate alınır.

Şikayet ve Zamanaşımı

• Hırsızlık suçunun zamanaşımı süresi 8 yıldır. Bu süre içerisinde suç bildirildiği takdirde soruşturma başlatılır.
• Şikayetten vazgeçmek, kamu davasının düşmesi sonucunu doğurmaz.

Uzlaştırma Prosedürü

Basit hırsızlık suçları, uzlaştırma prosedürüne tabidir. Uzlaşma sağlanması durumunda dava düşebilir. Ancak nitelikli hırsızlık suçlarında uzlaştırma prosedürü uygulanmaz ve dava kamu adına devam eder.

Nitelikli Hırsızlık Suçunun Kapsamı ve Cezaları

Nitelikli hırsızlık suçu, failin daha karmaşık yöntemler, özel beceriler veya fırsatlar kullanarak işlediği durumları kapsar. TCK 142. maddesinde bu suçun çeşitli halleri iki grupta ele alınmıştır:

1. İlk Grup Nitelikli Hırsızlık Hallerine Göre Cezalar

Bu grup suçlar, genellikle kamusal alanlarda veya kamu hizmetlerine yönelik işlenen hırsızlıkları kapsar. Cezalar şu şekilde belirlenmiştir:

• Kamu Kurumları veya İbadethaneler: Kamu kurumlarında, ibadethanelerde veya bu yerlere ait eşyalarda işlenen hırsızlık suçunda fail, 3 yıldan 7 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (TCK 142/1-a).
• Toplu Taşıma Araçları ve Duraklar: Toplu taşıma araçlarında ya da bunların kalkış-varış noktalarında işlenen hırsızlık suçlarında da aynı ceza uygulanır (TCK 142/1-c).
• Afet Malzemeleri: Afet veya genel felaket dönemlerinde, bu felaketlerin etkilerini azaltmak için kullanılan eşyalara yönelik hırsızlık suçunda da cezalar 3 ila 7 yıl arasında değişir (TCK 142/1-d).
• Açıkta Bırakılan Eşyalar: Geleneksel kullanım gereği açıkta bırakılan eşyaların çalınması durumunda da aynı ceza uygulanır (TCK 142/1-e).

2. İkinci Grup Nitelikli Hırsızlık Hallerine Göre Cezalar

Daha karmaşık yöntemlerle veya mağdurun hassasiyetinden faydalanılarak işlenen suçlarda cezalar ağırlaştırılır:

• Mağdurun Korunamayacak Durumu: Kişinin kendisini savunamayacak halde olması ya da ölümünden yararlanılarak işlenen hırsızlık suçunda fail, 5 yıldan 10 yıla kadar hapis cezası alır (TCK 142/2-a).
• Elde Taşınan Eşyalar: Üstte taşınan bir çantanın çekilip alınması veya özel beceriyle işlenen hırsızlık suçlarında da aynı ceza uygulanır (TCK 142/2-b).
• Doğal Afetlerden Yararlanma: Doğal afetlerin yarattığı kargaşadan yararlanılarak yapılan hırsızlıkta cezalar 5 ila 10 yıl arasında değişir (TCK 142/2-c).
• Anahtar veya Özel Alet Kullanımı: Haksız şekilde elde edilen anahtarlar ya da özel aletlerle kilit açılarak yapılan hırsızlık suçlarında da aynı ceza uygulanır (TCK 142/2-d).
• Bilişim Sistemlerinin Kullanımı: Bilişim sistemlerini kullanarak işlenen hırsızlık suçlarında ceza, yine 5 ila 10 yıl arasında değişmektedir (TCK 142/2-e).
• Kamuflaj veya Resmi Sıfat Kullanımı: Tanınmamak için özel tedbirler almak ya da resmi sıfat kullanarak işlenen suçlarda da aynı ceza geçerlidir (TCK 142/2-f).
• Hayvan Hırsızlığı: Büyükbaş veya küçükbaş hayvanlara yönelik işlenen suçlarda da aynı ceza uygulanmaktadır (TCK 142/2-g).
• Koruma Altındaki Mallar: Kilitlenmiş ya da bina ve eklentilerde muhafaza altına alınan eşyalara yönelik hırsızlık suçlarında da fail 5 ila 10 yıl arasında hapis cezasına çarptırılır (TCK 142/2-h).

Hırsızlık Suçunda Cezayı Artıran veya Azaltan Durumlar

Gece Vakti Hırsızlık (TCK 143)

Gece işlenen hırsızlık suçlarında failin cezası yarı oranında artırılır. Örneğin, bir evden gece vakti eşya çalan bir fail, gündüz işlenen aynı suçtan daha ağır bir ceza alır.

Ortak Mülkiyet Durumu (TCK 144)

Bir mülkiyetin ortaklarından biri tarafından diğer ortaklara karşı işlenen hırsızlık suçunda ceza 2 aydan 1 yıla kadar hapis veya adli para cezası olarak belirlenmiştir. Bu durum, mağdurun şikayetine bağlıdır.

Malın Değerinin Azlığı (TCK 145)

Çalınan malın ekonomik değeri çok düşükse failin cezasında indirime gidilebilir ya da ceza tamamen kaldırılabilir.

Etkin Pişmanlık ve Cezanın İndirilmesi (TCK 168)

Fail, hırsızlık suçu nedeniyle mağdurun zararını karşılamışsa etkin pişmanlık hükümleri uygulanır:

• Soruşturma aşamasında zararın giderilmesi durumunda ceza 2/3 oranında indirilir.
• Kovuşturma aşamasında zarar giderilmişse ceza 1/2 oranında indirilebilir.

Bilişim Sistemleri Kullanılarak İşlenen Hırsızlık Suçu

Bilişim sistemleri aracılığıyla işlenen hırsızlık suçları, günümüzde en yaygın nitelikli hırsızlık suçları arasında yer alır. Örneğin:

• Banka hesabına girerek para transferi yapmak.
• Sosyal medya hesapları üzerinden sahte kimlik bilgileriyle hırsızlık yapmak.

Bu tür suçlarda, failin eylemi 5 ila 10 yıl arasında hapis cezası ile sonuçlanır.

Delil Tespiti ve Teknik Araştırma

Bilişim suçlarında delil tespiti için:

1. IP adresi tespiti.
2. İnternet bağlantısının güvenli olup olmadığının belirlenmesi.
3. Teknik detaylar ve şüphelinin bağlantı yollarının araştırılması gerekir.

Yaş Küçüklüğü ve Hırsızlık Suçunda Özel Düzenlemeler

TCK’nın 31. maddesi, yaş küçüklüğünü dikkate alarak çocukların cezai sorumluluğunu farklı oranlarla indirir.

1. 15-18 Yaş Arası Çocuklarda Hukuki Değerlendirme

• Suç tarihinde 15-18 yaş grubunda olan bir çocuk, zihinsel sağlık durumu da değerlendirilerek cezai sorumluluğunun olup olmadığına karar verilir.
• Zihinsel engellilik veya başka sağlık sorunları varsa, çocuğun fiilin hukuki sonuçlarını algılayıp algılayamadığı veya davranışlarını yönlendirme yeteneğinin bulunup bulunmadığına dair rapor alınmalıdır.
• TCK 31/3 uyarınca, 15-18 yaş arası çocuklarda cezalar 1/3 oranında indirilir.

2. 12-15 Yaş Grubu İçin Özel Durumlar

• 12-15 yaş grubundaki çocukların fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama veya davranışlarını yönlendirme yetenekleri daha kapsamlı şekilde incelenir.
• Algılama yeteneğinde azalma tespit edilirse, ceza sorumluluğu ortadan kalkabilir veya daha fazla indirim uygulanır.

Kesintisiz Takip Durumunda Teşebbüs Hükümleri

Hırsızlık suçunda, failin malı ele geçirmesi sırasında yakalanması durumunda suç teşebbüs aşamasında kalır. Kesintisiz takip, çocuğun eyleminin teşebbüs mü yoksa tamamlanmış bir suç mu olduğunu belirlemede önemlidir.

Teşebbüs Halinin Tespiti

• Örneğin, bir çocuğun bir bisikleti çalarken yakalanması durumunda, fail kesintisiz takip sonucu yakalanmışsa suç tamamlanmamış sayılır.
• Failin kaçarken bir süre gözden kaybolması ve daha sonra tekrar yakalanması durumunda ise suç tamamlanmış kabul edilir.

Teşebbüs halinde TCK’nın 35. maddesi uyarınca verilecek ceza 1/4 ile 3/4 oranında indirilebilir.

Hırsızlık Suçu ve Mala Zarar Verme

Hırsızlık sırasında mala zarar verilmesi durumu sıkça görülse de Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, aynı olayda iki ayrı suçtan ceza verilmesi çoğu durumda mümkün değildir.

• Eğer hırsızlık sırasında malın çalınmasıyla birlikte zarar verilmişse, mala zarar verme suçu için ayrıca ceza verilmez.
• Örneğin, aracın çalınması sırasında camların kırılması gibi durumlarda, mala zarar verme eylemi hırsızlık suçunun bir parçası olarak değerlendirilir.

Polis Çevirmesi ve Etkin Pişmanlık

Etkin pişmanlık hükümleri, çocuk failler için de geçerlidir. Çalınan malın iadesi veya mağduriyetin giderilmesi durumunda etkin pişmanlık uygulanır.

Etkin Pişmanlık Hükümlerinin Şartları

• Çalınan mallar, soruşturma aşamasında iade edilirse ceza 2/3 oranında indirilebilir.
• Kovuşturma aşamasında iade edilirse ceza 1/2 oranında indirilir.

Polis çevirmesi sırasında yakalanan bir failin, suçunu itiraf etmesi ve malları iade etmesi etkin pişmanlık kapsamında değerlendirilmelidir. Ancak failin suçunu gizlemeye çalışması veya başka bir eylemde bulunması durumunda bu indirimden yararlanamayabilir.

Yüzü Gizleyerek ve Nitelikli Hırsızlık

Hırsızlık sırasında yüzü gizlemek gibi tanınmayı önleyici tedbirler almak, nitelikli hırsızlık suçunu oluşturur. TCK 142/2-f maddesi, bu tür durumları düzenler.

• Sanığın yüzünü bez ile gizleyerek bir binadan eşya çalması gibi durumlar, tanınmamak için tedbir alınarak işlenen nitelikli hırsızlık suçunu oluşturur.
• Bu gibi durumlarda ceza 5 yıldan 10 yıla kadar artırılmış hapis cezası olarak uygulanır.

Hırsızlık ve Dolandırıcılık Suçu Farkı

Hırsızlık ve dolandırıcılık suçları arasındaki fark, failin eyleminin niteliğine bağlıdır:

• Eğer fail, malın sahibini kandırarak eylemini gerçekleştirmişse dolandırıcılık suçu oluşur.
• Ancak zilyetliğin rızaya dayalı devredilmediği durumlarda hırsızlık suçu gündeme gelir.
• Örneğin, internet kafe işleten bir kişinin telefonunu bahane ile alıp kaçan fail, dolandırıcılık değil hırsızlık suçu işlemiş kabul edilir.